صنعت پتروشیمی در ایران
برای توضیح صنعت پتروشیمی در ایران ابتدا لازم است که توضیحاتی در مورد این صنعت داده شود.
صنعت پتروشیمی اولین دفعه توسط گروهی از فعالان حیطه مواد شیمیایی استفاده شد، ریشه این کلمه به دو واژه پترول و شیمی بر می‌گردد و به معنی مواد شیمیایی حاصل شده از نفت می‌باشد.
صنعت پتروشیمی چیست؟
به صورت کلی آن گروه از محصولات شیمیایی که از تغییر شکل حاصل از فرآیند‌هایی روی قسمتی از هیدروکربور‌های گاز طبیعی یا نفت با مواد دیگر انجام می‌پذیرد، مواد پتروشیمی نامیده می‌شوند.
بازه گسترده محصولات پتروشیمی بر اساس دسته‌بندی کد‌های isic به صورت ۲۴۱۱، ۲۴۲۱، ۲۳۲۰ و ۲۴۱۲ می‌باشد. بخشی از صنایع شیمیایی که باعث تولید محصولات خام حاصل از گاز و نفت می‌شود، صنعت پتروشیمی می‌باشد. نقطه آغاز شروع نیاز به نفت خام و گاز به عنوان مواد اولیه برای تولید مواد مورد نیاز مهم بشر، قرن بیستم است.
صنعت پتروشیمی فراهم‌کننده مواد لازم برای صنایعی مانند شیمیایی، پزشکی، برق، لوازم خانگی، نساجی به حساب می‌آید. بالا بودن ارزش افزوده یکی از خصوصیت‌های جالب توجه این صنعت است، بدین معنی که با اعمال فرآیندی روی مواد اولیه ارزش محصول ۱۰-۱۵ درصد افزایش می‌یابد.
تاریخچه صنعت پتروشیمی در ایران
در طی سال‌های ۱۳۴۲ تا ۱۳۶۵ شمسی عملیات‌های گسترش صنعت پتروشیمی در ایران طی سه برنامه عمرانی اجرا شد. در نتیجه این پروژه‌های عمرانی شرکت‌های پتروشیمی در بندرامام، خارک، فارابی، پازارگاد، رازی، طرح‌های توسعه پتروشیمی شیراز و اهواز احداث شد و مواد پایه پتروشیمی و برخی نیاز‌های داخلی کود‌های شیمیایی فراهم گردید.
بدلیل جنگ ۸ ساله عراق با ایران طرح‌های توسعه صنعت پتروشیمی در ایران با تداخل مواجه شد و برخی پروژه‌ها مانند بندر امام متوقف شد ولی تعدادی از طرح‌ها مانند پتروشیمی شیراز با موفقیت احداث شدند. اما پس از پایان جنگ طرح بازسازی و احداث مجتمع‌های آسیب دیده از سر گرفته شد و تا سال ۷۳ ادامه پیدا کرد که در نتیجه پتروشیمی‌های اراک و اصفهان ترمیم و پروژه بندر امام به اتمام رسید.
در طول سال‌های ۷۴ تا ۷۸ شمسی اقداماتی نظیر خصوصی‌سازی، افزایش سود و توسعه صادرات با هدف ایجاد ظرفیت‌های تولیدی جدید، توجه ویژه به تحقیق و توسعه و استفاده بهینه از ظرفیت‌های موجود انجام شدند.
محصولات و خوراک صنعت پتروشیمی
فرآیند تولید محصولات در صنعت پتروشیمی به صورتی است که ابتدا یک واحد ماده‌ای را تولید می‌کند که خود به عنوان ماده اولیه برای مجتمع‌های پتروشیمی دیگر مورد استفاده قرار می‌گیرد، مانند واحد الفین که با تولید محصولات خود نیاز واحد‌های پروپیل و پلی‌اتیلن را فراهم می‌کند. در صنایعی که با نفت درگیر هستند هرچه بیشتر به محصولی که به بازار و مصرف‌کننده نهایی می‌رسد نزدیکتر شویم، هزینه‌ها کاهش و فرصت‌های شغلی افزایش می‌یابد.
در صنعت پتروشیمی از دو نوع خوراک مایع و گازی تغذیه می‌شود. موادی که در این صنعت به عنوان مواد اصلی و پایه پتروشیمی استفاده می‌شوند شامل هشت ماده مختلف از جمله آمونیاک، زایلن، بنزن، تولوئن، متانول، پروپیلن، اتیلن و بوتادین می‌شوند. این مواد پایه در سه گروه طبقه‌بندی آروماتیک‌ها (بنزن، تولوئن و زایلن)، گاز سنتز (آمونیاک و متانول) و الفین‌های سبک (اتیلن، پروپیلن، بوتیلن) طبقه‌بندی می‌شوند.
در این میان الفین‌های سبک بیشتر از ۶۰ درصد سهم تولید را در بین این هشت ماده پایه پتروشیمی در تمام دنیا دارا هستند.
معمولاً از فرآورده‌های نفتی مایع (نفتا، پروپان، بوتان، رافینیت و …) و گاز‌اتان در واحد‌های تولیدی که الفین سبک (اتیلن، پروپیلن و در ادامه زنجیره تولید انواع پلی‌اتیلن و پلی پروپیلن) محصول آنها می‌باشد به عنوان خوراک استفاده می‌شود.
برای تولید پلی‌اتیلن، بوتیلن و پروپیلن عمدتاً از‌اتان، بوتان و پروپان به عنوان خوراک بهره گرفته می‌شود. همچنین از میعانات گازی و نفتا برای تولید آروماتیک‌ها استفاده می‌شود. برای تولید گاز سنتز از متان و زغال سنگ استفاده می‌شود.
محصولات پتروشیمی عموماً در موارد صنعتی و عمومی متعدد مانند لوازم الکتریکی، حلال‌ها، کود‌های شیمیایی، مواد پاک‌کننده و پارچه ( نایلون، دارکرون، پشم و پنبه مصنوعی) مورد استفاده قرار می‌گیرند.
محصولات تولیدی پتروشیمی به سه دسته تقسیم می‌شوند، محصولاتی مانند پروپیلن، اتیلن، بنزین، آمونیاک و گوگرد محصولات اصلی به حساب می‌آیند. محصولات مذکور پایه و اساس دیگر محصولات پتروشیمی هستند.
گروه دوم محصولات میانی هستند که از گروه اول حاصل می‌شوند و خودشان به عنوان خوراک برای تولید محصولات نهایی استفاده می‌شوند. این گروه شامل پلی کلروروینیل (PVC)، ملامین و غیره می‌شوند.
محصولات نهایی گروه آخر را تشکیل می‌دهند که شامل لوازم مورد استفاده برای مردم عادی و صنایع می‌شوند، مانند اشیای پلاستیکی، کود‌های شیمیایی، لاستیک‌ها، الیاف مصنوعی و…
محصولات مهم صنعت پتروشیمی در ایران
صنعت پتروشیمی در ایران دارای محصولات متنوعی است که در زیر مهمترین آنها نام برده شده‌اند.
- متانول: برای مصالح ساختمانی و عایق‌بندی حرارتی سودمند است.
- بنزن: از این ماده در تولید و ساخت انواع بسته‌بندی مواد غذایی، دارو، وسایل الکترونیکی و مبلمان استفاده می‌کنند.
- متان: از این گاز گلخانه‌ای بعنوان سوخت نیز می‌توان استفاده کرد.
- اتیلن: اتیلن در شوینده‌های مختلف، ساخت پلاستیک، استایرن‌ها و روان‌کننده‌های مصنوعی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
- بوتادین: این ماده در ساخت لاستیک‌های مصنوعی نقش اساسی را ایفا می‌کند.
اهمیت و چشم انداز صنعت پتروشیمی در ایران
این صنعت پس از خودرو‌سازی و صنایع غذایی سومین صنعت بزرگ جهان در سال‌های اخیر به حساب می‌آید، توجه خاص کشور‌ها به صنعت پتروشیمی موجب فراگیری و رونق روز افزون آن در جهان گردیده است. صنعت پتروشیمی در ایران رونق زیادی دارد و بخش مهمی از بار اقتصاد کشور را به دوش می‌کشد.
ایران به عنوان دومین کشور در لیست کشور‌های دارای ذخایر گاز دنیا و یکی از بزرگترین تولیدکنندگان نفت در جهان است که حدود ۸۰ درصد از درآمد‌های بین‌المللی خود را از گاز و نفت تأمین می‌کند. صنعت پتروشیمی در ایران همچنین با افزایش ظرفیت تولید محصولات خود به دنبال کسب جایگاه خوبی در بازار جهانی این صنعت می‌باشد.
در همین راستا مسئولین صنعت پتروشیمی در ایران در نظر دارند که ظرفیت تولید محصولات پتروشیمی کشور را به ۲۳ میلیون تن در سال برسانند و تا پایان دهه جاری سهم ۱۴ درصدی از بازار جهانی این صنعت را به دست بیاورند.
بزرگترین پتروشیمی های ایران و جهان
صنعت پتروشیمی به عنوان یک حیطه کاری پر درآمد و با سود دهی بالا همواره مورد توجه کشور‌های بزرگ، صنعتی و در حال توسعه بوده و از این صنعت بهره می برند. شرکت‌های پتروشیمی بسیار عظیم و قدرتمندی در جهان وجود دارند که در ادامه به بررسی برخی از آنها پرداخته ایم:
باسف آلمان BASF
این شرکت آلمانی که ۶۳.۷ میلیارد دلار فروش سالیانه داشته، در دهه اخیر به عنوان بزرگترین شرکت صنعت پتروشیمی در جهان شناخته می‌شود. این شرکت برای توسعه حیطه فعالیت خود اقدام به واگذاری و خرید شرکت‌های دیگر کرده است. محصولات تولیدی شرکت باسف آلمان شامل پلیمر‌های کاربردی، فوم‌ها، رنگ و پوشش، الکتریک و الکترونیک، لاستیک و پلاستیک، پلیمر‌های مهندسی، پلیمر‌های زیست تخریب‌پذیر و ساخت و ساز می‌شوند.
دو کمیکال آمریکا Dow Chemical
شرکت دو کمیکال آمریکا با فروش سالانه ۴۸.۸ میلیارد دلار در یک دهه گذشته دستخوش تغییرات زیادی گردیده است که از مهمترین آنها می توان ادغام با شرکت دوپونت در راستای کاهش هزینه‌ها و بهبود کارایی را نام برد.
شرکت کم چاینا ChemChina
این شرکت دولتی چینی از تجمیع شرکت‌هایی که به وزارت سابق مواد شیمیایی چین وابسته بودند، تشکیل شده و یکی از بزرگترین و پیشروترین شرکت‌های شیمیایی در دنیا می‌باشد. کم چاینا ۱۴۸۰۰۰ کارمند دارد که ۸۷۰۰۰ نفر آنها در خارج از چین کار می‌کنند. همچنین این شرکت در ۱۵۰ کشور دنیا شعبه دارد و فروش سالانه آنها به ۶۶ میلیارد دلار می‌رسد.
شرکت سابیک SABIC
با میلیارد‌ها دلار سرمایه‌گذاری این شرکت بزرگ عربستانی در دهه پیشین میلادی تأسیس شد. در ابتدا با استفاده از خوراک ارزان گازی (به ویژه اتان) سرعت توسعه این شرکت به شدت زیاد بود، ولی پس از شدت گرفتن رقابت این شرکت مجبور به ایجاد تنوع در محصولات خود شد. همچنین سابیک با همکاری آرامکو در حال اجرای طرح تبدیل مستقیم نفت به محصولات شیمیایی می‌باشد. شرکت سابیک عربستان دارای فروش سالانه ۳۴.۳ میلیارد دلار بوده، در حال کسب رتبه‌های برتر در حوزه‌های میان دست و پایین دست است.
شرکت فورموسا پلاستیک Formosa Plastics
فورموسا یک شرکت تایوانی می‌باشد که سرمایه‌گذاری بسیاری در بخش پروپان و‌اتیلن کراکر در ایالات متحده انجام داده است. این شرکت که دارای فروش سالانه ۲۹. ۲ میلیارد دلار بوده، در راهبرد‌های جدید خود به استفاده از گاز شیل به عنوان خوراک ارزان روی آورده است.
صنعت پتروشیمی در ایران نیز دارای شرکت‌های بسیار زیادی می‌باشد که منجر به ایجاد ارزش افزوده و اشتغال زایی برای جوانان و متخصصان کشور گردیده است. در صورت تمایل به دریافت اطلاعات بیشتر می‌توانید مقاله بزرگترین پتروشیمی‌های ایران را در بخش مقالات سایت، مطالعه فرمایید.